“When you photograph people in color, you photograph their clothes. But when you photograph people in black and white, you photograph their souls!”
Bovenstaand citaat van de Canadese fotograaf Ted Grant (1929 – 2019) spreekt mij erg aan. Ik heb een zwak voor fotograferen in zwart-wit (wellicht is het tegenwoordig beter om van monochroom te spreken). Mijn leeftijd is van dien aard dat ik opgegroeid ben met wat nu analoge fotografie heet: je moest filmrolletjes kopen. Voor de jongeren: een kleinbeeld filmrolletje kon 12, 24 of 36 foto’s bevatten. Je stopt het rolletje in de camera, en je zorgt dat het uiteinde van het filmpje goed op het asje zit. Het rolletje moet getransporteerd worden. Dat wil zeggen dat je een hendel over moet halen, waardoor het volgende stukje film voor de lens komt. Is het rolletje vol (je kan de hendel niet meer omhalen), dan moet je het filmpje weer terug in de cassette spoelen. Dan kan je het uit de camera halen, en een nieuw rolletje er in doen. Kortom, een heel gedoe (vergeleken met nu), maar dat had ook weer zijn charmes (en je wist niet beter).
De eerste filmpjes waren monochroom. Deze kon je gemakkelijk in de doka verwerken, in tegenstelling tot kleurenfilm, dat een nogal ingewikkeld proces kende. Bovendien waren zwart-wit filmpjes goedkoper in aanschaf en in verwerking.
Hoewel al in het begin van de vorige eeuw geëxperimenteerd werd met kleurenprocédés, werd pas in de jaren zestig/zeventig kleurenfilm populair bij het grote publiek. Je leverde het rolletje in bij de fotohandel, en na een uur kon je de foto’s al weer ophalen.
Vanuit vroeger ben ik dus gewend om in monochroom te fotograferen. Nog steeds vind ik in het algemeen foto’s in monochroom pakkender dan foto’s in kleur. Kleur leidt vaak te veel af waardoor de foto meer aan de oppervlakte blijft. In zwart-wit worden structuren en emoties op een dieper niveau zichtbaar.
Sommige foto’s werken gewoon niet in zwart-wit. Bovenstaande foto zou er in monochroom niet beter op worden. De kleuren zijn hier eigenlijk het onderwerp. Zo zou kleuren fotografie moeten zijn: de kleur is het onderwerp. Iemand die dit in de vingers heeft, is de Italiaanse fotograaf Franco Fontana (1933 – ). In zijn foto’s is kleur het hoofdonderwerp. In de regel beperkt hij zich tot een paar contrasterende kleuren, of tot kleuren in dezelfde kleurtoon (diverse kleuren blauw bijvoorbeeld).
Ook voor portretten werkt het het beste als je de kleuren in eenzelfde kleurtoon houdt, of juist in contracterende kleuren. Maar ook hier is het verschil tussen kleur en monochroom evident.
Hierboven hetzelfde portret twee maal. Laat ze op je inwerken. Voel of de twee foto’s verschillende emoties oproepen. Ik ervaar het zo:
Hoewel het portret in kleur zeker haar charmes heeft, boort het monochrome portret een wezenlijkere laag aan. De ogen en de lach krijgen meer nadruk en wel zodanig dat het portret vrolijker en opener wordt. Als ik terug kijk naar de kleurenfoto, ligt daar opeens een zweempje achterdocht overheen (in de trant van “Ja ja, dat denk je nu wel, maar…”), waar de zwart-wit versie mij vertrouwen geeft. Ik krijg het gevoel dat ik meer in verbinding sta met de persoon.
De verschillen tussen de portretten zijn hier subtiel. Dat te omschrijven is zo goed als onmogelijk.
Wat voor mij op gaat, hoef jij natuurlijk niet zo te ervaren. Wellicht werkt het bij jou precies andersom.
Het is leuk om er eens bij stil te staan wat een foto met je doet. Niet alleen bij portretfoto’s, maar bij alle foto’s. Een foto die je op de een of andere manier raakt, is een goede foto. Dit wil niet zeggen dat je het dan ook een mooie foto moet vinden. Goed en mooi staan niet helemaal los van elkaar, maar het is geen vanzelfsprekendheid.
Meestal is het een zeer subtiel gebeuren waardoor een foto je pakt (of niet). Er over theoretiseren heeft dan ook geen zin, vind ik. Aan de andere kant is het wel nuttig om het gesprek over wat een foto je doet wel aan te gaan. Dit kan je namelijk ook nieuwe inzichten geven, waardoor je ook weer anders naar de foto gaat kijken!
In principe laat je je door je gevoel leiden. Je herkent er iets in, of niet. Dat is oké.